Moreel leiderschap in de zorg
In deze column schrijft Rick Willemsen, trainer, coach en schrijver van het boek Het kompas van de held over zijn praktijkervaringen als trainer en coach. Het kompas van de held is jouw meest authentieke gids van normen en waarden, die je nodig hebt bij het maken van lastige keuzes en dilemma’s en waarmee je je kunt positioneren naar anderen toe.
Deze week trainde ik huisartsen, die ook bestuurder zijn. Ze worden geacht als bestuurder ook kleur te bekennen en hun mening te geven. Naast het inzetten van hun pathos (gevoel) en logos (inhoudelijke argumenten) wordt er ook een beroep gedaan op hun ethos: vind ook iets van het systeem waarin je werkzaam bent en waar je geacht wordt positie in te nemen over allerlei morele dilemma’s. We bespreken hoe lastig dit is als bestuurder in een maatschappij waar zorgverzekeraars machtig zijn en je de achterban tevreden wilt houden. En dat in een week waarin een commerciële huisartsenketen in gebreke werd gesteld door een zorgverzekeraar. Hoe handel je vanuit jouw rol als leider en bestuurder en hoe train je jouw morele spieren... Drie belangrijke tools ter inspiratie:
1. Gebruik je waarden als communicatietool
Laad je morele kompas met verhalen. Kies hiervoor een drietal waarden die voor jou van belang zijn. Wat zijn voor jou noemenswaardige en beschermingswaardige waarden die je door wilt laten klinken in je communicatie? Kies waarden die voor jou van belang zijn. Een overzicht is te vinden op www.kompasvandeheld.nl. Je kunt bijvoorbeeld vanuit kennis, macht of naastenliefde in een bestuur of een vergadering zitten of stel jezelf bij een te volgen strategie: handel jij vanuit geld, ambitie of verbinding?
Denk vervolgens na over een verhaal waarmee je de door jou gekozen waarde betekenis kan geven: waar komt bijvoorbeeld jouw rechtvaardigheidsgevoel vandaan? Misschien is dat een verhaal over het schoolplein waar je vroeger speelde. Of ben je wel eens ontslagen op een onrechtvaardige manier, waardoor je gemotiveerd bent om tegen onrecht ten strijde te gaan. Durf te gaan staan voor je eigen waarden-verhaal en vertel in de context van de situatie waarom deze gekozen waarde zo belangrijk voor je is. Maak de storyteller in jezelf wakker!
2. Bepaal voor jezelf wat jij als goed of fout ziet
Jouw morele competentie is de vaardigheid om het juiste te doen ongeacht de druk van anderen, gebaseerd op je morele kompas. Wat goed of fout is, bepaal je in eerste instantie zelf. Goed of fout is een subjectief begrip en levert vaak veel discussie op over wat dan ethisch verantwoord is. Om een handeling of gedrag van iemand te rechtvaardigen kun je veel inspiratie vinden in de ethiek, het gedachtengoed dat je kan helpen om te bepalen wat jij onder goed of fout verstaat.
Je kunt kijken naar het karakter van de persoon die de handeling verricht(deugdethiek van Aristoteles), naar de bedoeling, de intentie die de persoon met de handeling heeft (plichtsethiek van Kant) of naar de gevolgen van de handeling die verricht wordt(het utilisme, Mill en Bentham). Morele oftewel ethische dilemma’s worden regelmatig getoetst aan deze uitgangspunten. Handel jij vanuit het heel graag goed willen doen? Of zie je jouw werk als een plicht naar de maatschappij? Of wil je voor een zo groot mogelijke groep van nut zijn? Onderzoek het eens!
3. Regisseer de emoties die tijdens een gesprek naar boven komen
De emotionele competentie is de vaardigheid om je emoties en die van anderen te regisseren. Partijen komen vaak tegenover elkaar te staan en lijken niet meer bereid naar elkaar te luisteren. Ze geloven elkaars verhaal niet meer en geven elkaar de schuld van iets waar ieder juist zijn eigen aandeel in kan nemen. Je emoties en gedachten worden niet veroorzaakt door wat er gebeurt, maar door hoe jij kijkt naar wat er gebeurt. En dat zijn twee verschillende dingen. Realiseer je dus altijd dat je eigen perceptie en je morele bril de situatie kleuren. Pas als je daar boven kunt gaan hangen en je neutraal de regisseursrol pakt ontstaat er ruimte voor een dialoog. Het gaat om storytelling én storylistening. Of het nu gaat om een situatie met een machtige zorgverzekeraar of een conflict tussen twee collega’s. Er zijn altijd twee meningen nodig voor een goed verhaal. Daarom is het belangrijk om bereid te zijn naar dat verhaal van de ander te luisteren.
Probeer het eens uit en kijk hoe je deze drie vaardigheden in combinatie met elkaar kunt toepassen. En laat je morele kompas je gidsen langs elk ingewikkeld moreel dilemma.
Kijk op www.kompasvandeheld.nl voor de genoemde werkvormen. Succes!
Het kompas van de held
We worden dagelijks geconfronteerd met collega’s die in complottheorieën geloven, met grensoverschrijdend, racistisch en seksistisch gedrag, een CEO die het met de waarheid niet zo nauw neemt en mensen die vinden dat voor henzelf andere regels gelden dan voor anderen. Hoe ga je daarmee om?
Het kompas van de held helpt je op een eenvoudige manier je eigen morele kompas te vinden en toe te passen. Je krijgt de tools aangereikt om voor jezelf en in je organisatie koers te bepalen en je uit te spreken in lijn met je persoonlijke, professionele en publieke waarden.