Nederland is massaal over Matthijs van Nieuwkerk heen gevallen. Inmiddels krijgt ook BNNVARA onder uit de zak. De cultuur van de omroep schiet tekort om medewerkers een veilige omgeving te bieden. Inmiddels is duidelijk dat de onafhankelijke onderzoekscommissie Van Rijn de vermeende misstanden gaat onderzoeken en met voorstellen zal komen. De afgelopen weken zijn al voorstellen voor verbetering gesuggereerd. De een benadrukt het belang van gewijzigde machtsverhoudingen, de ander van protocollen en vertrouwenspersonen. Beide insteken zijn van waarde, maar adresseren niet het werkelijke probleem: een omroep die is losgezongen van haar identiteit.
“Met begrip voor elkaar”
Waar staat de BNNVARA voor? Op haar website zegt de omroep daar het volgende over: “BNNVARA is een onafhankelijke, ideële mediaorganisatie die zich inzet voor een open, gelijkwaardig en rechtvaardige samenleving.” Vervolgens heeft de omroep een duurzame, inclusieve samenleving voor ogen waarin iedereen gelijke kansen heeft en deelt in welvaart en plezier – “met nieuwsgierigheid naar de ander en met begrip voor elkaar”. Blijkbaar werden Matthijs en Frans Klein nergens in de studio op het Westergasterrein dagelijks even herinnerd aan deze identiteit van de omroep en wat dit betekent voor de manier waarop zij DWDD maakten. Het programma is en blijft iconisch, maar hoezo ‘inclusie en gelijke kansen met begrip voor elkaar’ in de wereld als je dat binnen je eigen onderneming niet uitdraagt en waarborgt? Het verwondert dan niet dat andere waarden ‘center stage’ komen te staan. Geleidelijk is BNNVARA getransformeerd van een op waarden gerichte omroepvereniging in een min of meer commercieel omroepbedrijf. Dat valt vooral de leiding van BNNVARA aan te rekenen.
Topsport, inclusief fair play
Het is dan niet voldoende om de machtsstructuren te veranderen en medewerkers meer inspraak te geven. Formeel hebben ze al enige invloed, onder meer via de OR, al is daarin zeker nog verbetering aan te brengen. Het probleem zit veel meer in de wijze waarop de organisatie wordt bestuurd. In het door kijkcijfers gedomineerde Hilversum is de oude Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs haar eigen arbeiders vergeten. Dat in de hectiek van DWDD, dat werd gerund als was absolute topsport, medewerkers werden aangesproken op missers en fouten is niet de issue. Ook niet als dat gepaard gaat met enig gevloek en gescheld. Wie wil meedoen in de topsport moet kunnen incasseren. Echter, in elke sport bestaan regels van fair play en basaal respect voor de ander. Die moet je als leiding bewaken en in praktijk brengen in de dagelijkse bedrijfsvoering. Dat begint op het niveau van de Raad van Toezicht en de directie die heldere kaders ontwikkelen en toezien op de implementatie daarvan. Daarin dienen medewerkers te worden gehoord. Wijzigingen in machtsverhoudingen en vertrouwenspersonen leiden daarbij niet per se tot een verandering en de stijl en de inhoud van het leidinggeven.
Medemenselijke organiseren
BNNVARA heeft behoefte aan een regelmatige dialoog tussen alle geledingen binnen de omroep, waarbij alle voor de identiteit, de doeleinden en de bedrijfsvoering relevante aspecten, ter sprake kunnen komen. In mijn boek Anders Groeien spreek ik in dit kader over ‘medemenselijk organiseren’. Dat is een vorm van ondernemen waarbij in collectief verband scherp geformuleerde doelen worden nagestreefd, maar met respect voor de ander. Wie niet aan de eisen en verwachtingen beantwoordt wordt geholpen om zich te verbeteren en als dat niet lukt naar een beter passende positie begeleid. Dat gebeurt echter op een manier waarbij de betrokkenen naar elkaar luisteren. Dat is niet eenvoudig als je onder tijdsdruk staat. In dergelijke gevallen dient een leider soms door te pakken en besluiten te nemen. Er zijn echter altijd momenten buiten ‘the heat of the moment’ waarin betrokkenen met elkaar kunnen spreken in de wetenschap dat de wijsheid niet altijd bij de leider zit – hoezeer die daar zelf ook van overtuigd is. Het is dan aan de organisatie om een kritisch tegenwicht te bieden, te beginnen bij de aansturing door de directie en het toezicht van de RvT. De waarden, identiteit en visie van de omroepvereniging vormen daarbij het uitgangspunt.
Grieks drama
Maar als de top van BNNVARA niet weet waar zij voor staat en dat consistent en gestructureerd in haar aansturing tot uitdrukking brengt, is de kans groot dat ze zelf voorwerp wordt van een Grieks drama dat op de buis niet misstaat. Hoge kijkcijfers zijn gegarandeerd. Het is nu aan de commissie Van Rijn om het beeld scherp te krijgen. De hoop is dat de commissie daarbij vooral kijkt naar de betekenis van de identiteit, de waarden en de cultuur van de organisatie. Hoe kunnen bedrijven – in de media en elders – topsport bedrijven en toch medemenselijk blijven?
Anders groeien
Puur en alleen voor eigen gewin ondernemen is niet meer van deze tijd. Niet de economische groei van organisaties an sich, maar de bloei, belangen en het welzijn van anderen zijn cruciaal voor bedrijven, hun stakeholders en de samenleving. Anders groeien dus.
Dit is de praktijkgids bij uitstek voor de medemenselijke ondernemer, leidinggevende en professional. Het boek geeft je inzichten in de fundamenten van medemenselijk ondernemen en laat je als lezer kennismaken met mensen die vertellen hoe bedrijven met hun behoeften en belangen omgaan.